Leiderschap en in het bijzonder persoonlijk leiderschap is een belangrijk thema in deze dagen. Dit is op zich niet verwonderlijk, als je je bedenkt dat we in onze maatschappij nog nooit zoveel keuzevrijheid hebben gekend. Dit schept niet alleen veel mogelijkheden, het vraagt ook om verantwoordelijkheid. En verantwoordelijkheid vraagt weer om leiderschap.
Maar hoe natuurlijk zijn leiderschap en leiden eigenlijk voor een mens? Wat maakt dat sommige mensen leiden, en anderen volgen? Wat maakt een goede of een slechte leider? En, hoe zorg je dat je als volger een goede leider kiest? – dit laatste vraagt ironisch genoeg op zijn beurt om adequaat leiderschap van de volger…
Interessant is het om deze vraag vanuit evolutionair perspectief te benaderen. Of we nou willen of niet, we zijn in bepaalde mate immers allemaal een product van onze (verre) geschiedenis…
Lang geleden leefden wij als mensen op de savanne en was overleving van jezelf en je nageslacht de belangrijkste, zo niet enige opgave. De belangrijke levensvragen van onze tijd zoals ‘Wie ben ik?’ ‘Wat wil ik?, ‘Wat kan ik?’ etc. speelden geen rol. Overleven is waar het om ging.
Om te kunnen overleven moesten onze voorouders hun krachten bundelen. Het was immers in een groep veel veiliger dan alleen. Mensen die het cognitieve vermogen hadden om te volgen, deden het beter dan mensen die dit niet hadden.
En zo ontstond de vraag naar leiders. Om te kunnen volgen, moet er immers wel iemand zijn om te volgen. ‘Als mijn groep wordt aangevallen, volg ik de sterkste persoon’ bleek een veel omarmd adagium.
De evolutie heeft in die zin dus gekozen voor een menselijke samenleving van leiders en volgers. Een goed geleide samenleving bleek immers voordelen op te leveren, en dat is nog altijd het geval.
Goed leiderschap dient de mens dus al vanaf de prehistorie. De clans en de stammen uit de oertijd, de chiefdoms die ontstonden met de agrarische revolutie, de staten die uiteindelijk van daaruit ontwikkelden en natuurlijk de natiestaten en bedrijven uit onze tijd. Alle zijn gebaat bij adequaat en krachtig leiderschap.
Het moge echter duidelijk zijn dat de de invulling van goed leiderschap anno nu nogal verschilt met de invuling in de oertijd. Het beschermen van je volgelingen voor een prehistorische sabeltandtijger vraagt immers een andere set aan competenties dan het aansturen van een team van zelfsturende professionals…
Toch laten we onze keuze van wie we volgen – en wie we dus kiezen als de ‘juiste’ leider – over het algemeen nog zeer sterk bepalen door wat ‘werkte’ in de oertijd. Was op de savanne de grote, vitale man natuurlijkerwijs de juiste keuze? Anno nu worden lange, fitte mannen nog altijd geassocieerd met sterke leiders. Mede afhankelijk van de context waarin leiderschap vereist is, is dit in veel gevallen helaas onterecht.
Dit is een typisch gevolg van conditionering die nu niet meer functioneel is. De ontwikkeling is de afgelopen periode zo ongelofelijk snel gegaan, dat de hersenen zich nog niet hebben aangepast. Onze hersenen zijn simpelweg (nog) niet geprogrammeerd om te leven en werken zoals wij nu doen.
Een treffend voorbeeld hiervan is de angst voor slangen en spinnen die veel mensen hebben. Deze angst is vaak veel groter, en lastiger vanaf te komen dan bijvoorbeeld angst voor auto’s of elektrische apparaten. Terwijl angst voor deze tweede categorie veel zinvoller is.
Ook bijvoorbeeld het fenomeen obesitas en de populariteit van pornografie kunnen vanuit dit perspectief (deels) verklaard worden.
De vraag wat dan het juiste leiderschap is of de juiste leider, blijkt voornamelijk context-afhankelijk. Effectief leiderschap binnen een voetbalteam vraagt om iets anders dan het besturen van de lokale bingoclub en een bedrijf in crisis heeft over het algemeen een ander type leider nodig dan een start-up.
Hoe beter de match van de persoon en het type leidinggeven met de situatie en de benodigde taak, hoe natuurlijker het leiderschap. Om deze reden is het ook heel duidelijk verklaarbaar dat sommige mensen zo duidelijk leiden op bepaalde plekken, en op andere fronten juist weer volgzaam zijn…
Op de juiste plek is iedere persoon in essentie een natuurlijk leider, en tegelijkertijd op andere plekken een natuurlijk volger. Beide rollen zijn ons allen vanuit de evolutie toebedeeld en kunnen ons natuurlijk af gaan.
De vraag of jij een natuurlijk leider bent kan daarmee vertaald worden naar meer concrete vragen als ‘Zit je op je plek’ en ‘Ben je met de juiste dingen bezig’? En daarmee begeven we ons weer op het vlak van persoonlijk leiderschap. En iedere vorm van leiderschap begint met persoonlijk leiderschap. Je kunt anderen immers pas goed leiden, als je in staat bent jezelf te leiden.
Meer lezen? Dan is het boek De natuurlijke leider van Mark van Vugt en Anjana Ahuja een aanrader!
