fbpx

Transactionele Analyse (TA)

30 juni 2022
10 min. leestijd

Wat is jouw persoonlijkheid? Hoe ontwikkel je je vanuit een psychologisch perspectief en op welke wijze communiceer je met anderen? Transactionele Analyse (TA) geeft antwoord op deze vragen.

Transactionele Analyse is naast Neuro Linguïstisch Programmeren (NLP) en Systemisch Werken een belangrijke pijler binnen onze opleidingen, workshops en coaching. Maar wat is Transactionele Analyse precies? TA is onder meer bekend via modellen als de Dramadriehoek, Ego-toestanden en de Scriptcirkel. Ook bekende termen als Miskenning, Drama en het uitgangspunt ‘Ik ben OK, jij bent OK’ zijn sterk verbonden aan TA. In dit artikel leer je meer over Transactionele Analyse als persoonlijkheidstheorie, ontwikkelingstheorie en communicatietheorie.

De oorsprong van Transactionele Analyse

De Canadese psychiater Eric Berne (1910 – 1970) ontwikkelde Transactionele Analyse in de jaren ’50-’60. In die tijd was hij – met zijn geëmancipeerd mensbeeld – een pionier binnen de psychiatrie.

Traditionele behandelingen hielden patiënten volgens Berne passief en aangepast. Hij wilde mensen stimuleren zichzelf op persoonlijk vlak te ontwikkelen en verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leven. Met Transactionele Analyse ontwikkelde Berne methoden en technieken om mensen op een heldere en bruikbare manier inzicht te geven in hun denken, voelen en doen; in contact met zichzelf en in interactie met anderen. Daarnaast biedt Transactionele Analyse handvatten om betekenisvolle relaties aan te gaan. Dit alles zonder op theoretisch gebied de diepte in te duiken én in eenvoudige taal.

Waarom Transactionele Analyse? 

Transactionele Analyse is in de kern gericht op het bereiken van autonomie. Autonomie, een woord dat veel gebruikt wordt met diverse betekenissen. Welk beeld heb jij bij het woord autonomie? Volgens oprichter Eric Berne bestaat autonomie uit de kenmerken: bewustheid, spontaniteit en een vermogen tot intimiteit. We lichten toe wat hij hiermee bedoelt.

Kenmerken van autonomie

Bewustheid

Bewustheid is het vermogen tot het waar-nemen van zintuiglijke prikkels. Dit waar-nemen bestaat uit twee delen.

1) Het vermogen je bewust, of beter ‘gewaar’ te zijn van prikkels. Je ervaart bewust wat je ziet, hoort, voelt, proeft en ruikt.

2) Het waar-nemen in de zin van het nemen van wat waar is. Je accepteert wat je ervaart zonder dit te veroordelen. Zonder te labelen. Zonder het te bestrijden of het weg te nemen. Je bent aanwezig met wat er is. Je neemt waar.

Spontaniteit

Spontaniteit houdt in dat je vrij reageert op je omgeving. Vanuit een intrinsieke beweging en zonder de gevoelde verplichting om iets weg te laten of aan te passen. Spontaniteit is handelen vanuit eigen aandrang en zonder nadere overweging. Jezelf ongefilterd laten zien aan de buitenwereld.

Intimiteit

Intimiteit is een vorm van contact waarbij je jezelf in de meest pure vorm toont in het contact. Zonder filters of muurtjes die omhoog worden getrokken. In nabijheid en authenticiteit. Aanraken en aangeraakt worden.

Wij hebben als mensen een diepe behoefte aan intimiteit – aan verbinding. We verlangen ernaar volledig onszelf te zijn in de verbindingen die we aangaan. Tegelijkertijd is het enorm spannend om helemaal jezelf te zijn in het contact met de ander. Voor je het weet pas je je aan of trek je een muurtje op.

Wanneer je bewust, spontaan en intiem contact kunt maken, functioneer je autonoom. Autonomie ontwikkel je dus juist in verbinding, in contact met jezelf en met anderen. 

Zeven uitgangspunten van sturen op autonomie

Autonomie bereik je niet zonder slag of stoot. Het ontwikkelen vraagt aandacht en sturing.

Daarvoor heeft Berne ‘Zeven uitgangspunten van sturen op autonomie’ ontwikkeld. Deze zeven uitgangspunten helpen je om de interactiepatronen, die belemmeren bij het behalen van levensdoelen (autonomie) te veranderen en te analyseren. Hieronder bespreken we kort ieder uitgangspunt.

1. Mensen zijn OK: ik ben OK, jij bent OK

Benader jij situaties vanuit een houding ‘Ik ben OK, jij bent OK’? Het klinkt eenvoudig, maar blijkt in de praktijk vaak behoorlijk lastig. Zeker als het spannender wordt, zijn we geneigd een rol aan te nemen die de ander of onszelf méér of minder OK maakt. We oordelen, willen de ander redden of zien onszelf als slachtoffer. Het Transactionele Analyse model ‘ De Dramadriehoek‘ maakt dit patroon zichtbaar. De Dramadriehoek wordt gebruikt om dynamieken in relaties uit te leggen. Het geeft inzicht in hoe je kunt communiceren vanuit de ‘Ik ben OK, jij bent OK’ gedachte én in de valkuilen die op de loer liggen om in het Drama van de Aanklager, het Slachtoffer of de Redder te stappen.

2. Mensen hebben hun eigen verantwoordelijkheid

Dit TA uitgangspunt houdt in dat iedereen die het vermogen heeft om te denken en reflecteren, ook de verantwoordelijkheid heeft voor zijn eigen gedrag en keuzes in het leven.

3. Volgens TA bepalen onze besluiten onze levensloop 

Weet je dat jij en jij alleen verantwoordelijk bent voor jouw besluiten? Niemand kan je dwingen je op een bepaalde manier te voelen of te gedragen. Als bepaalde besluiten of gedragingen niet meer werken, is het aan jou om deze te herzien.

4. Het OVK-Model: we hebben allemaal een ouder, volwassene en kind in ons

Het OVK-Model, ofwel het model van ego-toestanden, geeft inzicht in hoe mensen psychologisch gestructureerd zijn. Een ego-toestand is de manier waarop wij op een bepaald moment onze persoonlijkheid tonen en is een combinatie van gedachten, gevoel en gedrag.

De drie ego-toestanden zijn die van Ouder, van Volwassene en die van Kind (vandaar de naam OVK-Model). Op elk moment uiten we ons in één van deze drie ego-toestanden.

De Ouder ego-toestand (O)

Als kind hebben we ouders nodig om ons te leren hoe de wereld werkt. Wat goed en slecht is en wat hoort en niet hoort. Je stopt voor een rood stoplicht, je zegt gedag als iemand je groet en je eet niet met open mond. Dit maakt onderdeel uit van ons socialisatieproces.

De Ouder ego-toestand staat voor de momenten waarin we gedrag, gedachten en gevoelens vertonen die we hebben overgenomen van onze ouders en/of verzorgers en die we herhalen. Wanneer je puur vanuit de Ouder ego-toestand reageert, benut je niet alle mogelijkheden die er zijn maar kopieer je simpelweg één van je ouders of ouderfiguren.

De Volwassen ego-toestand (V)

Als we vanuit onze Volwassen ego-toestand handelen, handelen we als directe reactie op het hier-en-nu en gebruiken we alle mogelijkheden die we op dat moment tot onze beschikking hebben. Op die manier ben je maximaal effectief. Je gebruikt immers alle mogelijkheden van het moment.

De Kind ego-toestand (K)

Vanuit de Kind ego-toestand herhaal je gedrag, gedachten en gevoelens vanuit je kinderjaren. De situatie triggert een staat waarin je denkt, voelt en handelt zoals je deed als kind. In de Kind ego-toestand handel je niet vanuit de mogelijkheden die je werkelijk hebt, maar schiet je terug naar de (onvolwassen) reactie die je had als kind.

Om goed en effectief te kunnen functioneren hebben we alle drie de ego-toestanden nodig. Onze Ouder om goed te kunnen functioneren in de maatschappij, de Volwassene om met ons volle vermogen om te kunnen gaan met situaties in het hier-en-nu en ons Kind voor de toegang tot onze spontaniteit, creativiteit en intuïtie.

De crux zit hem in de balans. Met het OVK-model en een Egogram krijg je inzicht in hoe de balans bij jou zit: vanuit welk deel jij nú voornamelijk reageert, welk deel wat meer aandacht zou mogen krijgen en wat je kunt doen om effectief de interactie met je omgeving aan te gaan.

5. De Scriptcirkel: we creëren ons eigen verhaal met voorspelbare afloop 

‘We leven allemaal in de gevangenis waartoe we ooit zelf besloten’ ~ Eric Berne

Een ander uitgangspunt binnen TA is dat we allemaal ons eigen Levensscript schrijven. Op basis van de theorie van het Levensscript houdt Transactionele Analyse zich bezig met de manier waarop mensen zich psychologisch ontwikkelen. De kerngedachte hier is dat ieder van ons zijn eigen levensverhaal schrijft. Al kort na je geboorte start je met schrijven en je gebruikt je eerste levensjaren om je verhaal verder in te vullen. Hierna ga je je eigen verhaal ‘leven’.

Het geschreven script is je beste strategie om je staande te houden in de wereld. Het biedt houvast, schept orde en dient als kompas in een wereld die soms vijandig en (emotioneel) bedreigend over kan komen.

Maar op een bepaald punt in je leven keert jouw script zich tegen je. Het vertekent je waar-neming, leidt tot voorspelbare reacties en patronen en beperkt de creatieve en spontane interactie met je omgeving. Er is namelijk sprake van Scriptcirkels. Waar het Levensscript het levensverhaal is dat je voor jezelf schrijft, zijn je Scriptcirkels de hoofdstukken die je steeds herhaalt. De uitkomst wordt hiermee voorspelbaar: je creëert een self-fulfilling prophecy.

Herken je een Scriptcirkel? Dan geeft deze inzicht in de manier waarop jij naar je eigen uitkomst toewerkt in contact met anderen. Daarmee ontstaat er ook een uitweg uit de belemmerende cirkel – uit de zelf gecreëerde gevangenis. Zo ontstaat er ruimte voor groei. Groei vergt jezelf te ontstijgen. Het vraagt de moed om je verhaal binnen te stappen en het te herschrijven. 

‘You can’t start the next chapter of your life if you keep re-reading the last one.’

6. Tijdstructurering: risico en erkenning als basis voor contact

Volgens Berne ‘structureren’ wij de tijd die wij met anderen doorbrengen, waarbij de mate van risico en erkenning het onderliggende principe zijn. Het Model van Tijdstructurering beschrijft zes niveaus waarop we contact met de ander aangaan. Naarmate je vordert in de niveaus stijgt de mate van erkenning. Tegelijkertijd stijgt ook de mate van risico die je loopt om gekwetst te worden. Ieder mens heeft behoefte aan erkenning in contact met de ander, maar hoe meer erkenning, hoe meer risico op afwijzing. Hoe kwetsbaar durf jij je op te stellen wanneer je het risico loopt gekwetst te worden? Het model helpt je te onderzoeken welke niveaus jij kiest voor contact en hoe dat zich verhoudt met je daadwerkelijke behoefte aan contact.

7. Communicatie is een dynamiek van stimulus en respons

Van contract tot co-creatie

Het laatste uitgangspunt van Transactionele Analyse beschrijft dat communicatie en interactie tussen personen worden vormgegeven met transacties. Iedere transactie (vorm van interactie) bestaat uit een prikkel en een reactie die volgt op deze prikkel. De prikkel wordt de stimulus genoemd: de reactie of de respons.

Transacties lopen van de ego-toestand van de ene persoon, naar de ego-toestand van de andere. De manier waarop de communicatie verloopt zegt iets over de relatie die de betrokkenen met elkaar aangaan.

Effectieve communicatie is communicatie waarin het beschikbare potentieel volledig wordt benut. Het is communicatie die effectief is in het hier-en-nu. De betrokkenen communiceren vanuit de Volwassen ego-toestand en beide partijen laten van zich horen en voelen zich gehoord.

Aan de slag met Transactionele Analyse bij Coachcenter

TA kent een heel breed scala aan toepassingsmogelijkheden. Zo kan het worden gebruikt in de vakgebieden psychotherapie, coaching en counseling, educatie en ook binnen organisaties. Het schept inzicht in en ondersteunt de ontwikkeling van individuen, relaties en communicatieve boodschappen. Hiermee is Transactionele Analyse zowel een persoonlijkheidstheorie, een ontwikkelingstheorie als een communicatietheorie die op iedere plek gebruikt kan worden waar mensen met mensen interacteren.

Wil jij je verdiepen in de Transactionele Analyse en/of zelf ervaren de impact van TA ervaren? In onze opleidingen, trainingen en coaching gebruiken we het TA gedachtegoed als pijler en onderliggende theorie. Veel van de modellen en oefeningen hebben een plek in onze programma’s.

Heb je een specieke ontwikkelbehoefte gericht op TA? Een TA programma ontwikkeld op maat is ook mogelijk.

Tijdens één van onze tweewekelijkse proeverijen kun je bovendien live of online kosteloos ervaren hoe wij werken met TA. Een vrijblijvend oriënterend gesprek om de verschillende opties te verkennen is ook mogelijk.

Ga direct naar de proeverij pagina, of vraag een vrijblijvend kennismakingsgesprek aan.

Wil je meer informatie?  We horen graag van je! Je kunt ons bereiken op 070 250 03 58 of per mail via

Over de schrijver

Nanco Vrijland

Nanco Vrijland

Opleider en oprichter Coachcenter

Passie voor ontwikkeling zit diep in Nanco’s DNA. Nanco’s kennismaking met coaching in 2009 maakte een diepe impact en betekende een ommekeer in zijn benadering van persoonlijke en professionele ontwikkeling. In 2012 richtte Nanco Coachcenter op, dat is uitgegroeid tot een toonaangevende speler op het gebied van coaching en leiderschapsontwikkeling.

Meer over Nanco Vrijland