In zijn boek Wat wél werkt beschrijft Alan Seale hoe je om kunt gaan met situaties die je anders zou willen. In plaats van impulsief reageren, blijven hangen in emoties of direct in de oplossing te schieten ga je een stap verder: je richt je op het herkennen van het potentieel in iedere situatie en hoe je de kans die zich aandient optimaal kunt benutten.
Aan de basis ligt een uitermate praktisch model dat we kunnen toepassen op de manier waarop we met het leven omgaan. Het model beschrijft vier niveaus waarop wij met de uitdagingen, conflicten en mogelijkheden die we ontmoeten (kunnen) omgaan:
Niveau 1: Drama – Dit is het niveau van direct reageren, zonder na te denken over hoe je zou willen of kunnen reageren. Deze reactie vanuit impuls is een reactie die we allemaal kennen. Het Drama-niveau is aanlokkelijk, temeer wanneer je zelf emotioneel belang hebt bij hetgeen er speelt. En emoties kunnen sterk zijn…
De nadruk ligt vaak op het vinden van iemand om de schuld te kunnen geven. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Wie zat er hier fout? Wat dacht ie wel? zijn typische vragen die horen bij het Drama niveau.
Reageren vanuit Drama kan verleidelijk zijn, maar lost helaas over het algemeen niets op. Met iemand de schuld geven is het probleem immers nog niet verholpen. Daarnaast kan impulsief reageren behoorlijk conflicteren met sensitief zijn voor de omstandigheden, gevoelens en behoeften van anderen. Ook zal je merken dat reageren vanuit Drama voor jezelf veel energie kost en over het algemeen weinig effectief is, bovendien leidt een focus op Drama over het algemeen tot meer Drama (Anders omgaan met Drama? Lees hier een artikel over proactiviteit).
Voorbeeldje
Ik heb in mijn beleving duidelijk met een collega afgestemd dat hij een bepaald document aan de klant zou opleveren. Na het verstrijken van de deadline belt de klant mij met de vraag waar het stuk blijft. Omdat het niet de eerste keer is bel ik geïrriteerd op naar mijn collega, vraag hem hoe dit kan gebeuren en wat hij hier zelf van vindt…
Ik ben wat lading kwijt, maar mijn relatie met de collega is duidelijk verslechterd en de klant is nog geen stap verder.
Niveau 2: Situatie – Dit niveau kijk voorbij het Drama, en is gericht op het vinden van een oplossing. Omdat je nu verder kijkt dan je (eigen) Drama ben je in staat duidelijker te zien wat er werkelijk gebeurt, en wat er nodig is om het probleem op te lossen.
De nadruk op dit niveau ligt op schadebeheersing. Hoe kunnen we het probleem zo snel mogelijk verhelpen en de zaken weer ‘normaal’ krijgen? is hier de focus. Het ‘fixen’ van het probleem staat centraal.
Het grote nadeel van deze aanpak is dat de oorzaak niet wordt aangepakt, waardoor zich spoedig een vergelijkbaar probleem voordoet. We zijn over het algemeen goed getraind om problemen aan te pakken en op te lossen, en ons ego is bovendien dol op problemen. Omdat we echter verder gaan zonder te kijken naar de onderliggende oorzaak, leren we niet of onvoldoende van de situatie waardoor de oorzaak in stand kan blijven. We fixen weliswaar, maar we lossen niet op.
Voorbeeldje
In het voorbeeldje met mijn collega zou ik mij op dit niveau richten op het zo snel mogelijk alsnog opleveren van het document aan de klant. ‘Hoe snel kunnen we alsnog leveren?’ ‘Wat is hier voor nodig en wie kan dit op zich nemen?’ ‘Hoe compenseren we richting de klant en laten we merken dat we dit serieus nemen?’
Dit zijn acties die de klant weliswaar helpen, maar wordt het onderliggende probleem ook aangepakt?
Niveau 3: Keuze – Dit is het niveau waarop daadwerkelijke verandering kan plaatsvinden. Van focus op de omgeving verschuift de focus nu naar jouzelf en jouw aandeel in de situatie. Je acteert op een hoger niveau van Denken, Leren en Veranderen zoals ook Bateson beschrijft. (Lees meer over Bateson).
Door je focus te verleggen naar jezelf, richt je je op je eigen verantwoordelijkheid en de keuze die je hebt. Waar ligt jouw verantwoordelijkheid? Wie wil je zijn? Welke rol wil je hebben? Welk antwoord wil jij geven op deze situatie en hoe kies je dus te reageren? zijn vragen op dit niveau.
Door deze keuze vergroot je de invloed die je kunt hebben op de situatie. Situaties kunnen we lang niet altijd beïnvloeden, maar de manier waarop we reageren op situaties wel. Door je reactie bewust te kiezen neem je het heft in eigen hand. Dit is je beste optie om de toekomst te creëren zoals jij hem wilt zien.
Voorbeeldje
Op dit niveau kan ik mijzelf de vraag stellen ‘Wie wil ik zijn in deze situatie?’ ‘Welke rol wil ik aannemen?’ Op basis van deze keuze kan ik bewust reageren.
Heeft mijn collega een drukke periode en levert hij doorgaans wel op? Dan zou ik graag mild en begripvol willen reageren.
Hebben we over deze thema’s al vaker gesproken maar blijft verbetering maar uit. Dan is vermoedelijk een hele andere rol nodig.
Door me te focussen op de onderliggende thematiek en de rol die ik daarin kan nemen, kan ik niet alleen het probleem, maar ook de dieperliggende oorzaken aanpakken.
Niveau 4: Kans – Dit diepste niveau richt zich op de vraag ‘Wat wil hier gebeuren?’. Dit niveau gaat er vanuit dat niets dat gebeurt berust is op toeval. Alles in de natuur gebeurt om een reden en is gericht op ontwikkeling (evolutie). Typische vragen op dit niveau zijn: ‘Welke gelegenheden doen zich hier voor?’, ‘Wat wil hier gebeuren?’, ‘Welke kans ligt hier?’
Dit is het niveau van ware kracht, van besef dat iedere situatie met een reden tot stand is gekomen. Dit niveau is een benadering op basis van waarnemen en accepteren, in plaats van verzet en controle. Alles is energie en energie kan niet vernietigd worden, enkel van richting veranderen. Hoe kun je – net als bij sommige oosterse vechtsporten – de energie van de ander (of de situatie) niet vanuit weerstand benaderen maar aannemen en ten voordele ombuigen?
Voorbeeldje
Op dit niveau benader ik de situatie uit het voorbeeld als een kans. ‘Wat wil hier gebeuren?’ ‘Wat heb ik hierin te leren?’ ‘Als dit al vaker is voorgekomen en zo blijft, wat houdt dit dan – vanuit mij – in stand en wat heb ik te doen?’
Wil je aan de slag met de niveaus en jouw invloed vergroten? Neem dan een situatie in gedachten die je graag anders zou willen. Reflecteer op welk niveau je momenteel handelt. Waar ligt je focus en hoe is je reactie? Hoe kun je je focus en gedrag naar een hoger niveau tillen en omstandigheden niet als Drama, maar als Kans benaderen? Problemen bestaan niet, jouw verhouding maakt of je iets als een probleem ervaart of niet.
