fbpx

Gregory Bateson: De Logische niveaus van denken, leren en veranderen

4 mei 2014
4 min. leestijd

Ieder mens heeft in meer of mindere mate de behoefte om te veranderen en zich te ontwikkelen. We willen meer van iets; meer impact maken, meer betekenis ervaren of ons gelukkiger voelen. Of we willen juist minder; minder zorgen, minder haast of minder onzekerheid. Om blijvend te ontwikkelen en veranderen is het waardevol inzicht te krijgen in het niveau waarop je denkt. Ontwikkeling en verandering worden in grote mate bepaald door de wijze waarop we denken en leren.

Onze manier van denken beïnvloedt immers ons vermogen om te leren, en hoe meer we (kunnen) leren, hoe meer we ontwikkelen. Hoe meer we ontwikkelen, hoe meer verandering we kunnen aanbrengen. In onszelf, en daarmee vaak ook in onze omgeving. De antropoloog Gregory Bateson heeft een model ontwikkeld dat de niveaus beschrijft waarop wij denken, leren en veranderen. Deze niveaus zijn later verder uitgewerkt door de NLP Coach Robert Dilts. De piramide van Bateson en Dilts is ook geschikt als reflectiemodel.

 

Model Bateson

Dit model, De logische niveaus van Bateson, of De logische niveaus van denken, leren en veranderen gaat ervan uit dat er 6 logische niveaus zijn waarop mensen denken, leren, veranderen en functioneren. Het niveau waarop iemand zit is in grote mate bepalend voor zijn verandervermogen en ontwikkelpotentie.

Het model van Bateson kent een duidelijke hiërarchie; het effect van ieder niveau is dat dit het onderliggende niveau beïnvloedt. Een verandering van zaken op een hoger niveau leidt in deze zin onvermijdelijk tot veranderingen van zaken op de lagere niveaus. Het veranderen van zaken op een lager niveau kán, maar hóeft geen effect te hebben op de hogere niveaus.

Voorbeeld: als je jezelf andere vaardigheden aanleert, ga je vanzelfsprekend ander gedrag vertonen. Doordat jouw gedrag anders wordt, verandert ook de manier waarop mensen weer op jou reageren – je omgeving verandert dus ook. Omgekeerd kán een verandering in omgeving een verandering in gedrag en vaardigheden betekenen, maar dit hoeft zeker niet zo te zijn.

Bateson heeft de logische niveaus van denken, leren en veranderen niet zozeer bedacht als wel ontdekt. Op basis van eerder werk van de wiskundige Bertrand Russel kwam hij tot deze natuurlijke orde in onze hersenstructuur.

 

Bateson piramide

De logische niveaus van Bateson kennen een hiërarchie die we direct herkennen. Deze hiërarchie is de Bateson piramide. Om het verschil in impact van de verschillende logische niveaus te ervaren kun je onderstaande zinnen zeggen tegen jezelf in de spiegel of tegen iemand anders. Zeg ze in rust en in contact:

  • Wat jij aanhebt, is prachtig.’
  • ‘Wat jij doet, is prachtig.’
  • ‘Wat jij kunt, is prachtig.’
  • ‘Wat jij gelooft, is prachtig.’
  • ‘Wie jij bent, is prachtig.’
  • ‘Waar jij voor staat, is prachtig.’

Als je de zinnen om de beurt met aandacht en vanuit verbinding zegt zal je duidelijk een verschil in impact merken. Elk hoger niveau spreekt een fundamenteler gebied aan in onze hersenen met een grotere impact op ons als individu.

Het model is een uitstekend hulpmiddel om problemen op het juiste niveau aan te pakken. Feitelijke problemen bestaan immers niet. Er bestaan alleen feitelijkheden en jouw relatie tot deze feiten bepaalt of je iets als een probleem ervaart of niet. Door je te richten op jouw aandeel tot de feiten in plaats van op de feiten zelf, richt je je tot wat je kan beïnvloeden en ben je in staat verandering aan te brengen in je situatie.

 

Reflectiemodel Bateson toepassen

Wil je je problemen verhelpen, dan is het van belang ze op het juiste niveau van diepgang aan te pakken. Doe je dit niet, dan is de kans klein dat je echt verandering aanbrengt, zeker op de langere termijn.

Enkele voorbeeldjes die de werking van deze gedachte krachtig illustreren:

Spreekangst zit vrijwel nooit op het niveau van gedrag of vaardigheden, terwijl de meeste interventies en trainingen zich daar wel op richten. Heb je angst een groep toe te spreken? Waarschijnlijk spelen belemmerende overtuigingen zoals ‘Ik heb niets interessants te melden’, of ‘Wat als ik door de mand val’ een rol. Onderzoek je overtuigingen en leer deze om te buigen.

Mannen in hun tweede jeugd veranderen vaak van alles in hun gedrag (meer ‘jeugdige dingen’ doen) of omgeving (sportauto, tweede vrouw) terwijl hun eigenlijke belemmering in deze leeftijdsfase vaak veel dieper zit. ‘Wie ben ik?’ (identiteitsniveau) of ‘Waar sta ik voor?’ (zingeving) zijn de echte vragen waar ze mee worstelen. De veranderingen die ze aanbrengen zijn te oppervlakkig om de eigenlijke vraag die speelt te beantwoorden waardoor ze ‘op zoek’ blijven.

Omgekeerd werkt het ook. Mensen die de dood in de ogen hebben gekeken, ervaren vaak een fundamentele verschuiving op het niveau van zingeving. ‘Wat doet er eigenlijk toe?’ Dit inzicht leidt tot (grote) veranderingen op de lagere niveaus. Ze leren bijvoorbeeld nieuwe vaardigheden aan, gaan ander gedrag vertonen (bijvoorbeeld stoppen met roken) en passen hun omgeving aan.

De logische niveaus van Bateson vormen een uitstekend uitgangspunt voor ontwikkeling op tal van gebieden. Het model van Bateson is zo breed toepasbaar omdat het alle lagen beslaat: van zingeving tot praktijk. Verandering kan hiermee op de fundamentele laag worden ingestoken én worden vertaald naar praktische toepassingen.

De logische niveaus van Bateson zijn toepasbaar op het niveau van individu, team en organisatie. Hoe brengen we het dagelijks handelen van onze collega’s in lijn met de missie van de organisatie? Hoe vertalen we onze waarden in concreet waarneembaar gedrag? Welke belemmeringen heeft ons team om optimaal te functioneren zijn enkele van de vragen die met het model van Bateson goed kunnen worden aangevlogen.

‘Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.’ Albert Einstein

Heb jij een probleem dat je maar niet opgelost krijgt en wil je dit aanpakken? Goede kans dat het model van Bateson je nieuwe perspectieven biedt. Download onze hand-out om direct zelf aan de slag te kunnen. Wil je echt concreet met het model aan de slag? Dan raden we je onze workshop Bateson in de Praktijk aan. Of ontdek ons complete aanbod aan coaching trainingen.

 

Gratis Bateson hand-out

Download hier gratis de Bateson hand-out! Wil je verder aan de slag met de logische niveaus van Bateson? Download dan gratis de Bateson hand-out die wij gebruiken voor onze aspirant coaches tijdens de Coaching opleiding: Professional Coaching & Leiderschap.

Download 'Bateson'

Als mens luisteren we niet alleen op verschillende niveaus, we denken ook op verschillende niveaus. Door goed te luisteren naar het verhaal dat je coachee vertelt kun je herkennen op welk niveau de coachee aan het denken is.

  • Hidden
  • Hidden
  • Hidden
  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Over de schrijver

Nanco Vrijland

Nanco Vrijland

Opleider en oprichter Coachcenter

Passie voor ontwikkeling zit diep in Nanco’s DNA. Nanco’s kennismaking met coaching in 2009 maakte een diepe impact en betekende een ommekeer in zijn benadering van persoonlijke en professionele ontwikkeling. In 2012 richtte Nanco Coachcenter op, dat is uitgegroeid tot een toonaangevende speler op het gebied van coaching en leiderschapsontwikkeling.

Meer over Nanco Vrijland