De meeste functies vragen om een belangrijke mate van resultaatverantwoordelijkheid van medewerkers. Iedere medewerker is op zijn niveau verantwoordelijk voor zijn bijdrage aan het bereiken van de gestelde doelen; eenieder neemt op zijn niveau eigenaarschap voor het proces en het resultaat daarvan.
In het kader van resultaatverantwoordelijkheid zijn twee dimensies van belang: denken en doen. Is iemand in zijn denken afhankelijk of onafhankelijk, en is zijn gedrag passief of juist actief?
Een medewerker die resultaatverantwoordelijkheid op zich neemt denkt ten eerste kritisch na over zijn taak. Hij denkt na over de situatie die speelt, de verschillende keuzes die hij heeft en de mogelijke gevolgen van zijn keuzes. Hij doet zijn overwegingen hierbij niet zozeer vanuit individueel belang, maar vanuit team- en organisatiebelang.
Ten tweede vertaalt hij zijn ‘denken’ op proactieve wijze in ‘doen’. Na een zorgvuldige afweging van de situatie, de verschillende keuzes en mogelijke gevolgen zet de resultaatverantwoordelijke medewerker zijn keuzes om in daadwerkelijke actie om de gewenste resultaten te bereiken.
Alhoewel de meeste organisaties en functies vragen om actieve, onafhankelijk denkende medewerkers ziet het plaatje er in de praktijk dikwijls heel anders uit. In hoeverre zijn mensen in jouw omgeving echt uit eigen keuze gecommitteerd aan de doelstellingen? In hoeverre zijn zij in hun denken onafhankelijk en zetten zij zich (pro-)actief in om de doelstellingen te bereiken?
Om een eerste beeld te krijgen van hoe de vlag er in jouw (werk-)omgeving bij hangt, kun je een quickscan doen met behulp van onderstaand model. Het model, afkomstig uit het boek Teamcoaching van Marijke Lingsma zet de dimensies denken en doen uit over twee assen, waarbij medewerkers kunnen worden onderverdeeld in afhankelijk of onafhankelijk (denken) en passief of actief gedrag (doen).
1. Schapen zijn afwachtende medewerkers die klakkeloos hun ‘herder’ volgen. Schapen zijn niet-kritisch in hun denken en vertonen passief gedrag. Ze vinden het allemaal wel best. ‘Zeg mij maar wat ik moet doen en ik doe het. Als je niets zegt, doe ik ook niets’ is hun manier van opstellen.
Waar kun je een schaap aan herkennen:
- Je hoort en ziet ze niet;
- Ze zijn reactief en bevestigend.
LET OP: Schapen verleiden hun omgeving om te gaan sturen en structureren.
2. Harde werkers / Ja-knikkers werken hard en doen zonder meer wat hen wordt gevraagd. Ja-knikkers zijn actief in hun gedrag zonder kritisch na te denken over het exacte hoe en waarom van wat ze nu eigenlijk doen. Waar kun je ja-knikkers aan herkennen:
- Ze gaan aan de slag zonder echt te luisteren wat de bedoeling is;
- Ze nemen risico’s zonder na te denken over de consequenties.
LET OP: Ja-knikkers verleiden hun omgeving om te gaan controleren. Echter, hoe meer ze gecontroleerd worden, hoe meer steken ze laten vallen want ‘er wordt toch wel gecontroleerd’.
3. Remmers zijn de medewerkers die ja zeggen en nee doen. Ze zijn kritisch in hun denken maar passief in hun gedrag. Ze committeren zich niet aan de visie en doelstellingen, maar zijn hier niet open over. ‘Zie je wel, dat heb ik toch gezegd’ is een typische uitspraak. Waar herken je remmers aan:
- Ze stellen persoonlijk belang voor collectief belang;
- Ze zitten vaak in de ‘ja maar’ houding: ze blijven genomen beslissingen ter discussie stellen.
LET OP: Remmers dwingen hun omgeving veel aandacht aan hen te schenken, wat ten koste gaat van de overige medewerkers.
4. Effectieve medewerkers nemen verantwoordelijkheid voor het process waar ze inzitten en het resultaat daarvan. Effectieve medewerkers zijn kritisch in hun denken en actief in hun gedrag. Ze staan achter de bedrijfsvisie en werken actief mee om de beoogde doelstellingen te bereiken. Effectieve medewerkers zijn:
- Initiatiefrijk, verantwoordelijk en doordacht;
- Creatief en in staat buiten de kaders te denken.
PLUSPUNT: Effectieve medewerkers verleiden hun omgeving om ook effectief te zijn. Er zijn er meestal maar een paar nodig die dan de anderen wel meetrekken.
Heb jij in jouw team schapen, ja-knikkers en/of remmers gesignaleerd? Dan is het hoog tijd je verantwoordelijkheid op te pakken! Je kunt hiertoe om te beginnen jezelf onderstaande vragen stellen:
Wat is jouw aandeel in de teamprocessen en het resultaat daarvan? Wat vind je van je eigen bijdrage? In hoeverre stel jij jezelf als effectieve medewerker op? Niet alleen op het gebied van je functie, maar ook in termen van de groepsdynamiek. Wat vind je van de bijdrage van de anderen? En, hoe stel jij je vervolgens op? Stimuleer je medewerkers tot effectief gedrag, of laat je je ‘verleiden’ door zelf met ineffectief gedrag op hen te reageren?
Hoe vertaal je je verkregen inzichten in effectief gedrag nu je weet wat je eigen bijdrage is bij het in stand houden van de ongewenste situatie? Welk gedrag kies je om de gewenste situatie te bereiken? Je zult zien dat jouw verandering in stijl het hele team ten goede komt. Als jij je stijl verandert, moeten anderen dat ook doen. Relaties zijn namelijk een systeem van actie en reactie. Als jouw actie verandert, moet ook de reactie van de ander wel veranderen.
Ga aan de slag en volg onze Training Teamcoaching!