Systemisch Werken, veelal bekend geworden door familieopstellingen en organisatieopstellingen, geeft je inzicht in jouw plek in een systeem. Naast dat we een individu zijn, maken we immers allemaal onder-deel uit van diverse netwerken aan relaties, ofwel systemen. Jij beïnvloedt de systemen waar jij een onderdeel van uitmaakt. En deze systemen beïnvloeden jou.
Met Systemisch Werken ontdek je welke patronen van een systeem van invloed zijn op jouw ontwikkeling én krijg je inzicht in hoe jij onbewust de patronen en dynamieken herhaalt uit het eerste systeem waar je ooit onderdeel van was. Namelijk je gezin van herkomst.
Systemisch Werken is naast Transactionele Analyse en Neuro Linguïstisch Programmeren (NLP) een belangrijke pijler binnen onze opleidingen, workshops en coaching. Wil je meer weten over Systemisch Werken? Dit artikel geeft je een beeld van wat Systemisch Werken is en waartoe het dient.
De oorsprong van Systemisch Werken
Het systemisch denken ontstond in de tweede helft van de twintigste eeuw. In tegenstelling tot andere methodes is Systemisch Werken niet iets wat is bedacht en later is getoetst. Het gedachtegoed is ontstaan vanuit waar-nemen. Therapeuten als Bateson, Satir, Nagy en Berne ontdekten de invloed van het systeem op het functioneren van het individu. Deze invloed reikt veel verder en dieper dan voorheen werd gedacht.
Er is continu sprake van een wisselwerking tussen het individu en het systeem waarin het beweegt. Als één onderdeel binnen het systeem beweegt, heeft dat invloed op alle andere onderdelen. Dit geldt voor alle systemen. Daarom heeft in de loop der tijd het systeem denken ook binnen organisaties aan terrein gewonnen.
Waarom Systemisch Werken?
Gedurende je leven beweeg je je in verschillende systemen: familie, onderwijs, vrienden, relatie, organisatie, afdeling of team. Veel onbewuste overtuigingen, gedragingen en patronen vinden hun oorsprong in de systemen waarin je bent opgegroeid. Deze onbewuste patronen kunnen je krachtiger maken of je beperken. Bijvoorbeeld als je als kind de aanwezigheid van een bepaalde overtuiging in het gezin waarin je bent opgegroeid niet of ten dele accepteert, loop je het risico om als volwassene datgene over te nemen wat je juist wilde vermijden. Je vermijdt het bijvoorbeeld om boos te worden en grenzen aan te geven, waardoor je juist frustratie van anderen aantrekt.
Ook als je je ouders niet werkelijk accepteert voor wie ze zijn, ongeacht wat ze hebben gedaan of nagelaten, laat dit energetisch een afdruk achter. Door je ouders deels te verwerpen, verwerp je een deel van jezelf en van je oorsprong, waardoor je een heel stuk van je potentie en eigenheid verliest.
Patronen uit de systemen waarin je bent opgegroeid gaan zich herhalen binnen de nieuwe systemen waarin je beweegt als je je hier niet bewust van bent. Bijvoorbeeld in relaties of op het werk. Met Systemisch Werken maak je deze onbewuste patronen zichtbaar en krijg je inzicht in vragen als:
- Welke rol en taak neem ik vrijwel automatisch aan binnen een systeem?
- Hoe herhaal ik hiermee patronen en dynamieken van vroeger?
- Wat zijn terugkerende patronen binnen het systeem?
- Hoe houden de leden binnen het systeem een bepaald probleem in stand?
Met Systemisch Werken bekijk je alles vanuit het systeem. Je richt je bij het benaderen van een probleem of gewenste situatie dus niet op de vraag ‘Wie ben ik?’ maar op de vraag ‘Wat ben ik voor het systeem?’ Je onderzoekt wat het met jou en anderen doet als het systeem niet in balans is, en je krijgt inzicht in jouw aandeel in de disbalans.
Fenomenologisch waarnemen
De Duitse psychotherapeut Bert Hellinger (1925 – 2019) heeft een onmiskenbaar grote bijdrage geleverd aan zowel de ontwikkeling als bekendheid van Systemisch Werken. Hellinger ontwikkelde zijn methode niet vanuit een bepaalde theorie die hij later toetste, maar hij begeleidde duizenden familie- en organisatieopstelingen. Door heel nauwkeurig waar te nemen wat zich aandiende in deze opstellingen ontdekte hij bepaalde patronen, dynamieken en wetmatigheden in systemen. Op basis van deze waarnemingen ontwikkelde hij het systemische gedachtegoed verder.
Het begeleiden van opstellingen vraagt een bepaalde manier van waarnemen, waarbij je niet gericht zoekt naar een probleem of oplossing, maar je juist volledig openstelt voor alles wat zich aandient zonder dit in een bepaalde richting te duwen.
Deze manier van waarnemen wordt ‘fenomenologisch waarnemen’ genoemd. Het woord ‘fenomeen’ komt van het Griekse phainomenon wat verschijning betekent. Fenomenologisch waar-nemen vraagt om een specifieke houding waarbij je werkt met dat (een verschijning) wat zich aandient, met dat wat gezien kan worden. Hoe doe je dat doet leg ik hieronder uit.
1. Openstaan versus kijken met focus
- Fenomenologisch waar-nemen doe je door te ‘zien’ door minder te kijken: je openstellen voor wat de omgeving je wil vertellen.
- Je neemt fenomenologisch waar door minder te praten en te sturen en meer te voelen, te ervaren en te luisteren naar wat er is (wat ‘waar’ is).
- Juist door minder gericht en meer vanuit aandacht waar te nemen, kun je meer zien.
2. Nemen wat waar is
- Fenomenologisch waar-nemen betekent dat je neemt wat ‘waar’ is door open te staan voor alles dat verschijnt en dus:
- Niet naar een oplossing toe werkt, maar vertrouwt op wat er ontstaat
- Niet manipuleert of het tot iets anders maakt, maar precies accepteert hoe het is.
3. Universeel luisteren
- Fenomenologisch waar-nemen wordt ook wel universeel luisteren genoemd. Het is een vorm van waar-nemen waarbij je contact maakt met de natuur en jouw ziel en de beweging van je ziel volgt. Hellinger baseerde zijn opstellingen op het vertrouwen dat de bewegingen van de ziel leiden tot rust, orde, en balans in het systeem.
Systemische wetten
Voortbouwend op het werk van onder andere de psychiater Ivan Boszormenyi-Nagy ontdekte Hellinger een aantal wetten die gelden voor ieder systeem. Zoals bij de natuurwetten (bijvoorbeeld: door zwaartekracht trekt de aarde objecten aan of alles wat leeft gaat dood) heb je je te schikken naar de systemische wetten. Handel je niet in lijn met die wetten dan leidt dit tot onrust en disbalans. De systemische wetten zijn het Recht & Plicht erbij te horen, Plek & Ordening en Balans in Geven en Nemen. Ik licht deze systemische wetten hieronder kort toe:
Recht & Plicht erbij te horen
De eerste systemische wet is dat iedereen – vriend en vijand – recht heeft op een eigen passende plek in het systeem. Dit betekent ook dat iedereen de plicht heeft om zijn plek in te nemen. Het innemen van je plek gaat gepaard met het hebben van taken en verantwoordelijkheden. Als bepaalde mensen hun verantwoordelijkheid niet nemen of niet gezien, niet geëerd of uitgesloten worden, heeft dit een stagnerende werking op het systeem. Dit belemmert de groei van het systeem en van alle leden.
Het uitsluiten van iets of iemand uit het systeem is alsof je een pagina uit een boek scheurt. Het boek is dan niet meer compleet en zal iedere keer weer openslaan op die pagina. Het is belangrijk dat alle pagina’s een plek hebben en gezien worden. Iedere pagina hoort bij het boek.
Plek en Ordening
De tweede systemische wet is dat elk systeem een natuurlijke ordening kent, waarbij de verschillende elementen uit een systeem in een bepaalde rangorde ten opzichte van elkaar staan. Deze rangorde heeft niet direct met hiërarchie te maken, wel met het hebben van een passende plek in het geheel. Als de ordening niet klopt, ontstaat er onrust in het systeem.
Er zijn drie lagen van ordening:
1. De algemene (grote) ordening: deze laag van ordening heeft te maken met universele wetten en principes. Dit zijn wetten en principes die gelden voor iedereen en waartoe je je hebt te verhouden. Enkele voorbeelden van universele ordening zijn de ritmes van dag & nacht, leven & dood en het ritme van de seizoenen.
2. Verticale ordening: deze laag van ordening gaat over alles wat er voor jou komt, en alles wat na jou komt.
- In familiesystemen gaat dit over de lijn van voorouders, grootouders, ouders (dat wat voor jou komt) en kinderen, kleinkinderen etc. (dat wat na jou komt).
- In organisatiesystemen gaat dit over de lijn van oprichter, leider, directie, management, organisatielid. Afhankelijk van jouw eigen positie staan deze rollen voor of na jou in de ordening.
3. Horizontale ordening: deze laag van ordening gaat over alles wat naast jou staat
- In familiesystemen gaat dit over broers, zussen, partner en ex-partners
- In organisatiesystemen gaat dit over je collega’s met dezelfde positie in de ordening.
Balans in geven en nemen
De derde wet is dat ieder systeem vraagt om balans in geven en nemen. Een systeem bestaat uit een veld van onderlinge relaties en relaties bestaan op hun beurt uit een uitwisseling van energie. Wat erin gaat moet in balans zijn met wat eruit gaat, anders ontstaat er een disbalans die doorwerkt in het hele systeem. Mensen gaan van hun plek en nemen een taak op zich die niet bij hen hoort.
Systemische verstrikkingen
Als niet wordt voldaan aan één of meerdere van de systemische wetten, raakt het systeem uit balans en ontstaat er verwarring. Binnen Systemisch Werken spreken we dan van verstrikkingen. Verstrikkingen ontstaan vaak uit loyaliteit aan (iemand binnen) het systeem. Ze worden daarom ook wel loyaliteiten genoemd.
Het is niet zozeer de vraag of jij ook loyaliteiten kent, maar meer hoe deze zich uiten en in welke mate. Geen enkel gezin is namelijk perfect, en vanuit loyaliteit zal een kind altijd zijn uiterste best doen om de lege gaten in het systeem op te vullen. Want het overleven van het systeem is van groter belang dan het belang van het individuele kind. Het kind heeft het systeem nodig voor zijn eigen overleving. Ook dat is een ordeningsprincipe.
Vaak ben je je niet bewust van je verstrikkingen, terwijl ze zich veelvuldig in het dagelijkse leven laten zien in de diverse contexten en systemen waarin je je beweegt. Vier veelvoorkomende verstrikkingen zijn parentificatie, triangulatie, identificatie en negatieve loyaliteit. Ik licht deze systemische verstrikkingen hieronder kort toe.
Parentificatie
Bij Parentificatie, ook wel ‘overdreven loyaliteit’ genoemd, neem je een taak op je die te groot is in relatie tot je plek en verantwoordelijkheid binnen het systeem. De term parentificatie komt van het woord ‘parent’ en verwijst naar het kind dat gaat dragen of zorgen voor zijn ouder(-s), bijvoorbeeld als een ouder langdurig ziek is of een groot verlies heeft meegemaakt. Het kind wordt dan als het ware de ouder van zijn ouder en kan geen kind meer zijn.
Het gevolg van deze dynamiek is dat het kind gewend raakt aan het hebben van een te groot verantwoordelijkheidsgevoel en daarmee te veel gaat dragen. Die gewenning zal zich ook uiten in de andere systemen waarin hij zich later beweegt, bijvoorbeeld door een overmatige betrokkenheid bij werk of in privé situaties en het hierbij overschrijden van de eigen grenzen.
Triangulatie
Triangulatie, ook wel ‘gespleten loyaliteit’ genoemd, treedt op wanneer het kind verdeeldheid bemerkt tussen zijn ouders of verzorgers. Zijn ouders staan apart of tegenover elkaar. Een kind streeft op een diep niveau naar eenheid tussen de ouders en is (bewust of onbewust) loyaal aan beide ouders. Deze dynamiek zorgt ervoor dat het kind als het ware tussen de ouders in komt te staan, en er zo een ‘driehoeksrelatie’ ontstaat. Vandaar de term triangulatie.
Triangulatie kan ook ontstaan wanneer een van de ouders het kind te veel als ‘gelijke’ benadert. Een moeder wil bijvoorbeeld heel graag vriendinnen zijn met haar dochter en deelt al haar wel en wee – ook de problemen met de vader van het kind – met haar dochter. Het kind kan hierdoor geen kind meer zijn.
Ook triangulatie is een verstoring in de rangorde die zich uit in latere systemen. Een voorbeeld van triangulatie in een organisatie is een medewerker die bemiddelt in een conflict tussen twee anderen, terwijl dit niet tot het takenpakket van deze medewerker behoort. Ook privé kan deze dynamiek natuurlijk optreden, waarbij jij je altijd opwerpt als bemiddelaar.
Identificatie
Een derde vorm van verstrikking is identificatie. Er is sprake van identificatie als een individu zich (onbewust) vereenzelvigt met een ander (overleden) lid van het systeem. Het komt bijvoorbeeld voor wanneer een broertje, zusje, of één van de ouders sterft.
Ook treedt identificatie op als een lid van het systeem om andere redenen is buitengesloten van het systeem, bijvoorbeeld omdat hij iets ergs heeft gedaan.
Het doel van identificatie is om de persoon of situatie die verloren is gegaan weer in beeld te brengen. Het systeem streeft immers naar heelheid. Identificatie is vaak zo sterk dat iemand voelt, denkt en doet zoals de ander, en niet meer zijn eigen leven leeft.
Negatieve loyaliteit
Bij negatieve loyaliteit leef je niet vanuit je volle potentie uit loyaliteit naar anderen: in de basis uit loyaliteit naar je ouders. Bijvoorbeeld, als je als kind opgroeit met ongelukkige ouders, dan kan hun lijden je belemmeren je eigen levensgeluk te pakken. Gelukkiger worden dan je ouders kan in zo’n geval als een flinke opgave aanvoelen.
Familieopstellingen en organisatieopstellingen
Een familieopstelling of organisatieopstelling helpt je bewust te worden welke verstrikkingen er zijn en welke patronen van vroeger jij herhaalt in de systemen waarvan je nu deel uitmaakt. Met een opstelling wordt zichtbaar hoe bepaalde verstrikkingen en patronen in een systeem zijn ontstaan, wat voor een impact dit heeft op jou en de anderen en hoe de leden van het systeem het patroon in stand houden.
Je krijgt inzicht in voor wie/wat dit huidige patroon een oplossing is en er wordt helder wat er nodig is om voorbij het patroon te groeien en het systeem weer in balans te krijgen. Op basis hiervan ontstaat er ruimte en zijn er nieuwe bewegingen mogelijk; bewegingen die in overeenstemming zijn met de systemische wetten. De positieve energie in het systeem kan zo weer vrij stromen en er ontstaat ruimte om de gewenste verandering te bewerkstelligen.
Aan de slag met Systemisch Werken bij Coachcenter
Systemisch Werken heeft de afgelopen jaren vanwege de enorme impact veel aan populariteit en toepassing gewonnen, binnen organisaties en in privésfeer.
Wil jij je verdiepen in Systemisch Werken en/of zelf ervaren wat de impact van Systemisch Werken kan zijn? In al onze opleidingen, trainingen en coaching hanteren we een systemische denk- en werkwijze.
Ervaar de kracht van familie- en/of organisatieopstellingen
Waar relevant werken we met kleine en grotere opstellingen om dynamieken zichtbaar te maken en patronen te doorbreken. In de trainingen en opleidingen leer je bovendien zelf waar te nemen en te werken vanuit systemisch perspectief.
Heb je een specifieke ontwikkelbehoefte gericht op Systemisch Werken? Onze tweedaagse training Systemisch Werken biedt een stevige introductie in deze prachtige manier van werken. Na de training heb je veel inzicht in je eigen dynamieken. Bovendien kun je direct zelf een aantal systemische principes toepassen in je werk.
In onze verdiepende coachopleiding Coachen met Karakter leer je op fundamenteel niveau Systemisch te Werken. Je leert waarnemen en interveniëren op basis van de systemische principes en je leert werken met opstellingen.
In onze leiderschapsopleiding Creërend Leiderschap kijk je vanuit systemisch perspectief naar jouw plek en taak als leider. Je maakt je los van beperkende patronen en verstrikkingen om zo je eigen potentieel als leider, en daarmee van het systeem dat je leidt, weer vrij te maken.
Is je interesse gewekt? Tijdens één van onze tweewekelijkse proeverijen kun je live of online kosteloos ervaren hoe wij werken vanuit systemisch perspectief. Een vrijblijvend oriënterend gesprek om de verschillende opties te verkennen is ook mogelijk.
Ga direct naar de proeverij pagina, of vraag een vrijblijvend kennismakingsgesprek aan.
Wil je meer informatie? We horen graag van je! Je kunt ons bereiken op 070 250 03 58 of per mail via info@coachcenter.nl.
