De stem van het systeem

Net als organisaties, zijn teams vormen van levende systemen. Ze hebben een eigen identiteit, karakter en kenmerken. Volgens sommigen hebben ze zelfs een eigen ziel.

Ga maar na. Een voetbalelftal dat al jaren samenspeelt, is een ander systeem dan toen ze voor het eerst met elkaar het veld opstapten. Evenzo heeft een opleidingsgroep zich aan het einde van de dag ontwikkeld tot een ander systeem dan ze diezelfde morgen was. Systemen bewegen, ontwikkelen en willen groeien en bloeien. Kortom, systemen leven. Dat zie je aan de veranderingen in interacties. Je hoort het aan hoe er
gecommuniceerd wordt en je voelt het aan de sfeer.

Teams hebben behoeftes die moeten worden vervuld om gezond te kunnen functioneren. Net als ieder ander levend systeem.

Wordt er ergens niet voorzien in de behoeftes? Dan treedt het zogenoemde zelfregulerend vermogen van het systeem in werking. Dit is een mechanisme dat aan de slag gaat om de balans weer te herstellen.

In je eigen lichaam (ook een levend systeem) herken je het zelfregulerend vermogen aan zweten bij veel
warmte of juist kippenvel bij kou. Ook het korstje dat als vanzelf op het wondje op je elleboog ontstaat, is er een vorm van. Mijn vader sprak als oogarts over de ‘vix medicatrix naturea’. Ofwel, de ‘helende kracht van de natuur’.

De taal leren verstaan
Ook teams en organisaties beschikken over zo’n natuurkracht, een mechanisme dat gaat werken als de gezondheid in gevaar komt.

Maar een team heeft niet de mogelijkheid om direct te kunnen communiceren. Het kan niet roepen dat het niet lekker gaat of een korstje laten groeien om een bepaalde wond te helen. Een team communiceert via de leden van het team.

Het systeem maakt via de uitingen en gedragingen van de leden zichtbaar wat er speelt. Vanuit dit perspectief is iedere stem van binnenin, ook een stem van het gehele systeem. En lastig, of zelfs destructief, gedrag van één of meerdere personen kan een gevolg zijn van het zelfregulerend vermogen dat aan het werk is.

Via dit gedrag wijst het systeem ons op een dieperliggend probleem wat de gezondheid in gevaar brengt.

Ga je als leider of coach van een team systemisch aan de slag met (de ontwikkeling van) je team, dan richt je je op het zo goed mogelijk zien, voelen en ervaren van het team als systeem. Wat vertellen de signalen je over wat er (dieperliggend) niet op orde is? Alle informatie en wijsheid is aanwezig en beschikbaar.

Niet jij als leider of coach bent de expert. Het systeem zelf is de expert en het is aan jou om het onzichtbare zichtbaar te maken.

Systemisch werken met teams
Met vragen en interventies onderzoek je welke oerkrachten binnen het systeem niet in balans zijn en daarom de huidige problemen of uitdagingen veroorzaken. Je ziet een belemmerend patroon zoals weerstand, een conflict of destructief gedrag dus niet als een probleem op zich. Het zijn tekens die je gebruikt als richtingwijzers om de daadwerkelijke oorzaak op te sporen. ‘Voor welke oplossing is dit het probleem?’ is je insteek.

Pak je enkel het symptoom aan, dan kun je erop wachten tot er elders in het systeem problemen opduiken. De oorzaak is namelijk nog onverminderd aanwezig. ‘Hoofdpijn is geen gebrek aan paracetamol’ las ik treffend in het boek Systemisch Adviseren van Siebke Kaat en Anton Kroon.

Wil je als leider of coach je team systemisch begeleiden? Dan vraagt dit allereerst een houding waarin we ons volledig open stellen voor wat zich aandient. Binnen systemisch werken noemen we dit fenomenologisch waarnemen. Het woord fenomenologie stamt af van het oud Griekse Phainomenon wat ‘verschijning’ of ‘iets wat gezien kan worden’ betekent. Je richt je aandacht dus op wat er komt en wat er gezien kan worden.

Dit klinkt misschien logisch, maar de systemisch fenomenologische benadering is wezenlijk anders dan de standaard analytische benadering die we zo gewend zijn. Wanneer we een probleem analytisch benaderen dan focussen we onze aandacht, we zoomen in en delen het subject van onze focus op in kleinere delen om het te begrijpen. Systemisch kijken gaat juist over uitzoomen en het begrijpen van het subject in de context van het geheel en de onderlinge relaties die er bestaan.

Concreet betekent dit je aandacht verleggen van gedrag en communicatie op individueel niveau, naar aandacht voor (de stem van) het systeem.

Heb je een relatie die of systeem dat je graag wilt onderzoeken? Download dan onderstaande oefening en ervaar hoe je letterlijk een stem aan het systeem kunt geven.