Het OVK Model uit de Transactionele Analyse

In zijn boek Part of the Pride beschrijft ‘Lion Whisperer’ Kevin Richardson treffend hoe jonge olifantenstiertjes niet goed kunnen opgroeien zonder vader als rolmodel. In een groot natuurpark ergens in Afrika moesten vanwege een overschot een aantal olifanten geruimd worden. ‘Dan maar de oude stieren’ was het besluit. Niet lang daarna werd het chaos onder de jonge stiertjes. Ze functioneerden niet goed in de groep, werden agressief en onhoudbaar om mee samen te leven voor de andere olifanten…

Een mooi voorbeeld van het belang van de rol van de Ouder in het leven van het kind. Ieder kind heeft een ouder nodig. Enerzijds om hem te voeden in zijn behoeften, anderzijds om hem te leren functioneren in de maatschappij. In het bovenstaande voorbeeld de olifantenkudde.

En een treffende parallel met het OVK-Model uit de Transactionele Analyse. Het OVK-model gaat in op de drie verschillende delen ofwel ‘egoposities’ van Ouder (O), Volwassene (V) en Kind (K) die ieder mens heeft. NB. Een ego-positie is een consistent patroon van voelen en ervaren dat direct samengaat met een overeenkomstig consistent patroon van gedragingen. Voor het leesgemak hebben wij het hier verder over ‘delen’ in plaats van over egoposities.

Een deel van wat we van onze ouders model-leren wordt onderdeel van ons eigen repertoire. Dit deel van ons noemen we ons Ouder (O) deel. Dit is het deel in jou dat het gedrag, de gedachten en gevoelens die je van je ouders hebt overgenomen vertegenwoordigt.

Ons Ouder deel bestaat uit enerzijds de Voedende Ouder. Dit is onze papa of mama van toen die een sprookje voorlas voor het slapen gaan, een pleister haalde bij een wondje of een flinke knuffel gaf na een teleurstelling. En het is het deel van ons dat nu aan een collega vraagt ‘Kan ik je daarbij helpen’?

En ons Ouder deel bestaat anderzijds uit een Kritische Ouder. Dit waren papa en mama die vertelden dat je moest stoppen voor een rood stoplicht, op tijd op school moet zijn, niet mag smakken tijdens het eten etc. En het is het deel van ons dat nu tegen een goede vriend kan zeggen dat hij echt zou moeten stoppen met die baan, omdat hij er aan onderdoor gaat.

Naast ons Ouder deel hebben we ook een Kind deel. Dit is het deel van ons dat gedrag, gedachten en gevoelens herhaalt van hoe we ons gedroegen, dachten en voelden precies als toen we een kind waren. Dit deel bestaat uit een Aangepast Kind en een Vrij Kind.

Het Aangepaste Kind handelt zodat hij precies aan de verwachtingen van zijn ouders voldoet. Wil mama dat ik op tijd op school kom? Dan doe ik dat. Wil papa dat ik flink ben, dan laat ik mijn tranen en kwetsbaarheid niet zien. En het is het deel van ons dat zich nu aanpast aan (de verwachtingen van) de omgeving.

Als volwassenen reageren wij vaak vanuit het Aangepaste kind. Wij houden ons aan duizenden bestaande regels over hoe te leven en hoe geaccepteerd te worden in de wereld.

Het Vrije Kind handelt precies zoals het dat zelf wilt. Het Vrije Kind gedraagt zich dus op basis van zijn eigen behoefte, in plaats van op basis van de behoeften of verwachtingen van papa, mama of anderen… Dit is het kind dat kan huilen als ze verdrietig is, een klap teruggeeft als iemand haar slaat of urenlang kan verdwalen in een bezigheid die ze heerlijk vindt. En het is het deel van ons dat zich (soms) lekker laat gaan, gewoon op basis van wat we zelf nodig hebben en verlangen.

Tot slot beschikken we nog over het Volwassen (V) deel. Dit is het deel dat zich gedraagt, voelt en denkt als directe respons op het hier en nu. Het is ook het deel dat alle mogelijkheden die in het hier en nu beschikbaar zijn, benut. Het is het deel dat de meest effectieve reactie biedt op de situatie van dit moment. Het deel waarin zowel de O als de K zijn geïntegreerd.

Het mag duidelijk zijn dat alle delen hun eigen belang en kwaliteit hebben, maar in de weg gaan zitten als ze doorschieten. Iemand met teveel Kritische Ouder wordt belerend, iemand met teveel Voedende Ouder juist betuttelend of zelfs verstikkend. Teveel Aangepast Kind leidt tot verlies aan authenticiteit en teveel Vrij kind kan worden bestempeld als asociaal gedrag.

Daar komt bij dat gedrag vanuit een bepaalde egopositie in de communicatie vaak het tegenovergestelde gedrag uitlokt, de zogenaamde gekruiste transactie. Er is dan sprake van een mismatch van egoposities.

Een leidinggevende die continu bezig is om zijn teamleden te vertellen wat en hoe ze de dingen moeten doen, acteert vanuit de (Kritische) Ouder-positie. Dit ontlokt vaak automatisch (Aangepast) Kind-gedrag wat zich uit in passief of opstandig gedrag in het team.

Hij heeft te leren om de teamleden vanuit de Volwassen-positie aan te spreken op hun Volwassen-positie. Onderliggend heeft hij daarvoor wellicht ook te leren zijn eigen perfectionisme niet als de norm te hanteren.

Als hij dat doet, zal het team veel meer gaan meedenken waardoor de resultaten beter worden.

Wil je effectiever worden in je functioneren? Dan kan inzicht in de mate waarin jij reageert en acteert vanuit je Kind (K), Ouder (O) of Volwassene (V) al een hele waardevolle eerste stap zijn.

Download daarvoor de hand-out met een oefening voor het opstellen van je eigen Egogram. Het Egogram geeft je een goed inzicht vanuit welk deel jij nu vooral reageert, en welk deel wel wat meer aandacht zou mogen krijgen.

Nieuwsgierig geworden? Het Egogram komt ook terug als onderdeel in onze opleiding Professional Coaching & Leiderschap.