Als mens hebben we behoefte aan contact met elkaar. Al sinds de prehistorie leven mensen met elkaar. Was vroeger contact en samen zijn met andere mensen noodzakelijk om fysiek te overleven, contact is in de huidige tijd in ieder geval nodig om emotioneel (gezond) te overleven.
Het contact met anderen kan ons voeden en doen groeien, maar in contact kunnen we ook de grootste beschadigingen oplopen. (Onverwerkte) emoties zijn veelal ontstaan in het contact met (belangrijke) anderen en huidige emoties ervaren we veelal in contact met anderen.
De mate waarin we emotioneel kunnen worden gevoed of juist beschadigd kunnen wij kiezen door de mate waarin we contact aan gaan te kiezen. Geen contact bijvoorbeeld is geen risico op beschadiging maar ook geen kans op erkenning. En juist erkenning is voedend en van belang voor onze emotionele gezondheid.
Eric Berne – grondlegger van de Transactionele Analyse – onderscheidt zes niveaus waarop wij contact aan kunnen gaan. Berne noemt dit de niveaus van ‘tijdstructurering’, aangezien we elke vorm gebruiken om onze tijd mee te vullen, ofwel te structureren. Naarmate je ‘vordert’ in de niveaus stijgt de mate van erkenning, maar ook de mate van risico die je loopt op beschadiging.
(Emotioneel) contact is immers net als fysiek contact een vorm van aanraking. We kunnen niet aanraken zonder aangeraakt te worden. Hoe meer je in contact gaat, hoe meer je dus raakt en aangeraakt wordt en hoe meer voeding of juist pijn je kunt ervaren.
1. Terugtrekken als vorm van tijdstructurering
We kunnen ons fysiek terugtrekken door letterlijk afstand te nemen van de ander(-en). Er is dan geen contact meer. Daarnaast kun je je ook volledig terugtrekken terwijl je fysiek aanwezig blijft, bijvoorbeeld door in gedachten weg te dromen. Als we ons terugtrekken gaan we ‘uit contact’ met de ander en is er geen risico op beschadiging. De enige vorm van erkenning is die we onszelf geven. Deze vorm van contact is hiermee heel voorspelbaar.
2. Rituelen als vorm van tijdstructurering
Een ritueel is een voorgeprogrammeerde vorm van sociaal contact en daarmee behoorlijk voorspelbaar. Ieder kind leert de rituelen van o.a. zijn gezin, de regio en het land waar hij woont. Een ritueel kan van simpel (‘Hallo’ als je iemand tegenkomt) tot complex gaan (godsdienstig ritueel). Vanwege het voorgeprogrammeerde karakter is het risico bij rituelen beperkt. Desondanks kun je ook bij rituelen ‘miskend’ worden. Hoe voel jij je als je iemand een hand uitsteekt, en hier wordt niet op gereageerd?
3. Tijdverdrijf als vorm van tijdstructurering
Tijdverdrijven kenmerkt zich door het praten over zonder hier een direct actie aan te koppelen. Over het weer, over de politiek, over anderen…Doordat in tijdverdrijf het onderwerp van contact ‘elders’ ligt, is het risico van deze vorm van contact vrij klein.
4. Activiteiten als vorm van tijdstructurering
Bij Activiteiten is de communicatie erop gericht een bepaald doel te bereiken. Het onderwerp van ‘communicatie’ staat dus niet meer los van de gesprekspartners en de energie wordt op een tastbaar resultaat gericht. Het psychologisch risico dat wordt ervaren kan zowel groter als kleiner zijn dan bij tijdverdrijf.
5. Spelen als vorm van tijdstructurering
Iedere vorm van communicatie waarbij gedrag (bewust on onbewust) wordt ingezet om ware emoties en gevoelens niet te tonen wordt een (psychologisch) spel genoemd. We worden boos terwijl we eigenlijk gekwetst zijn, we gaan veel praten om een compliment niet echt te hoeven laten ‘landen’, we houden ons groot terwijl we ons eigenlijk heel klein voelen etc…
Psychologische spelen zijn herhalingen van strategieën uit onze kindertijd die nu niet meer effectief zijn. Het zijn uitwisselingen van miskenningen, want er wordt gereageerd op iets dat niet ‘echt’ is, maar wordt ingezet om iets anders te beschermen of niet te laten zien. Juist daarom hebben spelen als effect dat je na afloop een negatief gevoel ervaart.
6. Intimiteit als vorm van tijdstructurering
Intimiteit is een niveau van contact waarbij je elkaar je echte emoties en gevoelens toont, zonder censuur toe te passen. Omdat je hierbij je ‘echte zelf’ laat zien vormt deze mate van contact het grootste risico. Aan de andere kant bereik je met intimiteit ook de grootste vorm van erkenning, van ‘gezien worden’. Juist omdat er bij intimiteit geen verschil zit tussen wat er is, en wat wordt getoond, is alle vorm van intimiteit voedend voor het contact. Het contact met jezelf en met de ander.
Wil jij meer erkenning, meer gezien worden? Dan is een belangrijke eerste stap jezelf meer te laten zien. Want enkel dat wat je laat zien, kan gezien worden. In hoeverre ben je open over je ware gevoelens, je onzekerheden en je kwetsbaarheden? Vaak zijn de delen die we het liefste wegstoppen, juist de delen die gezien willen worden.
Voelt dit spannend? Natuurlijk! Jezelf laten zien voelt kwetsbaar, maar kwetsbaarheid is niet gelijk aan gekwetst worden. Bovendien hebben we de meeste keuzes op het gebied van contact gemaakt toen we jonge kinderen waren. Toen waren we letterlijk afhankelijk van anderen. Als volwassene niet meer. ‘Niemand kan je kwetsen zonder jou instemming’ zei Eleanor Roosevelt al. Niemand kan jou immers doen voelen.
Aan de slag:
- Maak op basis van je analyse je eigen ‘tijdstructureringsdiagram’. Dit doe je door een taartdiagram te tekenen waarin iedere taartpunt het aandeel aangeeft dat jij (op een dag of in een week) besteedt aan de zes niveaus van tijdstructurering ten opzichte van het totaal.
- Bekijk jouw diagram en bepaal of je de invulling anders zou willen hebben. Wanneer dit het geval is, schrijf dan tenminste vijf manieren op waardoor je het niveau wat je wilt ontwikkelen ook daadwerkelijk kunt vergroten.
- Houd je de komende week aan je voornemens en teken daarna opnieuw je diagram.
Als je persoonlijk of binnen jouw organisatie begeleid wil worden op ontwikkeling, kijk dan eens naar de mogelijkheden van coaching en team- en organisatietrainingen. Of als je zelf graag wil leren hoe je anderen hierop kunt begeleiden, bekijk dan de opleiding Professional Coaching & Leiderschap.
