Als kind vinden wij altijd een antwoord op onze omgeving. Net als volwassen mensen – en alle andere levende organismen – zijn kinderen continu bezig met het invullen van hun behoeften. Eten, slapen, veiligheid, liefde, warmte…het zijn stuk voor stuk basisbehoeften.
In tegenstelling tot volwassenen zijn kinderen voor hun behoeften (zeker in het begin) volledig afhankelijk van hun omgeving (ouders/opvoeders). Het invullen van behoeften komt voor een (pasgeboren) kind dus neer op het zo goed mogelijk leren omgaan met deze omgeving.
Al vanaf hele jonge leeftijd neemt het kind zo ‘besluiten’ om zo goed mogelijk in zijn behoeften te voorzien, en dus te kunnen ‘overleven’. Het moge duidelijk zijn dat deze besluiten per situatie en per kind aanzienlijk kunnen verschillen.
Vergelijk bijvoorbeeld het besluit: ‘Als ik huil komt mama om mij te helpen, dus als ik wat nodig heb dan laat ik dat merken’ met ‘Als ik huil dan komt er toch niemand, dus ik kan maar beter zo min mogelijk huilen om mijn energie te sparen.’ Of ‘Als ik huil wordt mama meestal boos, ik kan het dus maar beter niet laten zien als ik verdrietig ben.’
Deze besluiten zijn gebaseerd op de ervaring en de manier waarop het kind deze ervaring interpreteert. Zo kan dezelfde ervaring twee geheel andere besluiten tot gevolg hebben bij twee verschillende kinderen. Zie onderstaand voorbeeld.
Gespannen zat het gezin aan tafel te luisteren naar de radio. Toen het bericht kwam dat de oorlog was uitgebroken vielen de ouders elkaar in de armen. ‘Als er iets ergs gebeurt, vallen mensen elkaar in de armen’, besloot het oudste kind. ‘Als er iets ergs gebeurt, sta ik er dus alleen voor’ besluit het jongste kind.’
Al onze besluiten samen vormen ons levensverhaal, dat wij zelf hebben geschreven. Al vlak na onze geboorte zijn we begonnen met schrijven en toen we zo’n vier jaar oud waren hadden we de essentie van ons plot al besloten. Op ons zevende waren de belangrijkste details ingevuld en tegen de tijd dat we twaalf werden hadden we het hele verhaal ge-fine-tuned. Tijdens onze puberteit actualiseren we ons verhaal met meer recente ervaringen.
Dit levensverhaal wordt in de Transactionele Analyse het Levensscript genoemd. De Transactionele Analyse (TA) is een van de meest onderbouwde en breed inzetbare stromingen in de psychologie en wordt gebruikt voor het analyseren en begrijpen van individuen, relaties en communicatie.
Ons levensscript heeft ons belangrijke voordelen opgeleverd. Zo hebben we letterlijk ‘overleefd’ door ons script. Ook in ons leven als volwassene biedt het ons houvast en orde en kan het dienen als een gids in lastig vaarwater. De keuzes die we maken kennen we immers al. We hebben ze eerder gemaakt en toen werkten ze.
Het levensscript kent echter ook belangrijke nadelen. Juist doordat we de besluiten uit ons script (onbewust) zo goed kennen beperkt het onze creativiteit en activiteit en kan het leiden tot passiviteit. Ons script werkt bovendien als een soort ‘filter’ op de werkelijkheid en vertroebelt hiermee onze feitelijke waarneming. Ons verleden is immers altijd van invloed op de betekenis die wij aan dingen geven (lees meer).
Passen de keuzes die je als baby en kind maakte bovendien nog bij je situatie als volwassene? Een baby of klein kind is volledig afhankelijk van zijn omgeving. Hij heeft bovendien nog vrijwel geen referentiekader en beleeft emoties daarom ook vele malen heftiger dan een volwassene. Daarnaast heeft de baby of het kleine kind nog niet de capaciteit tot rationeel nadenken…
Als we handelen op basis van ons levensscript dan werken we toe naar een besloten en voorspelbare uitkomst. Dit wordt in de TA de pay-off genoemd. Niet voor niets wordt het levensscript omschreven als een plan dat je als kind schrijft, dat door de ouders wordt bevestigd, door ervaringen wordt gerechtvaardigd en dat leidt tot een besloten uitkomst. Het script wordt een selffulfilling prophecy.
Voorbeeld: Een kind wordt toegesproken door zijn moeder op gedrag dat zij niet goedkeurt. Het kind had dit gedrag vanuit de beste bedoeling gedaan, en interpreteert de boodschap als ‘Ik ben kennelijk te klein/niet capabel om de juiste keuzes te maken’. Het besluit dat het kind hierop neemt is ‘Als ik geen keuzes maak, krijg ik ook geen straf. Ik maak dus maar geen keuzes’. Als volwassene maakt hij in moeilijke situaties nog altijd geen keuze. De reactie van de omgeving is er één van veroordeling. ‘Je moet toch oud genoeg zijn hier een keuze op te maken.’ Het ‘kind’ krijgt precies de bevestiging die hij vreesde…
Of het nu werkt of niet, door je (onbewuste) gedrag blijf je dezelfde resultaten en reacties van je omgeving uitlokken. Op deze manier word je bevestigd in je script ‘zie je wel’ en kom je – althans op de gebieden in je leven waar je niet blij mee bent – in een neerwaartse spiraal. Eric Berne, de grondlegger van de TA zegt hierover: “We leven allemaal in de gevangenis waartoe we ooit zelf besloten hebben.”
Herken jij gebieden in je leven waar je telkens maar dezelfde ongewenste resultaten bereikt? Dan kan het goed dat je script hieraan ten grondslag ligt. Meestal zijn we ons niet eens meer bewust van ons script. Als volwassene is het begin van ons verhaal immers buiten het bereik van ons bewuste geheugen geraakt.
De scriptcirkel is een geschikt model om de relatie tussen jouw script en ongewenste resultaten/reacties in het nu te onderzoeken. Benieuwd naar enkele elementen van jouw levensscript en het (ongewenste) effect hiervan op je leven in het hier en nu?
Onderzoek de relatie tussen belangrijke ervaringen / ouderboodschappen en je keuzes in het hier en nu. Volg hiertoe onderstaande stappen:
- Neem even rustig de tijd, sluit je ogen en ga in gedachten langs je leven. Schrijf kort 7 gebeurtenissen uit jouw leven op die voor jou veel betekenis hebben gehad
- Noteer voor jezelf hoe jij deze gebeurtenissen hebt geïnterpreteerd. Wat betekenden de ervaringen voor jou, welke betekenis heb jij eraan gegeven? Wat hebben ze jou ‘verteld’?
- Welke besluiten heb jij voor jezelf genomen op basis van je interpretatie? Noteer deze voor jezelf kort en krachtig
- Welk gedrag ben je gaan inzetten op basis van je besluiten?
- Hoe herken je dit gedrag in het Hier en Nu?
- Welk effect, welke reactie vanuit je omgeving krijg je op basis van je gedrag?
Maak een herbesluit op de besluiten die nu niet meer voor je werken. Het mooie van besluiten is dat we ze te allen tijde kunnen herzien als we gaan zien dat ze niet meer werken.
Maar LET OP: Het herbesluiten van scriptbesluiten is echter geen eenvoudige opgave. Je nam het besluit namelijk ooit om bepaalde negatieve gevoelens (angst, verdriet, boosheid,…) niet te hoeven ervaren.
Het herzien van je scriptbesluit betekent ook het onder ogen zien van negatieve emoties. En juist dit is een belangrijke stap. Emoties willen gevoeld worden, en als ze gevoeld worden hoeven ze niet meer zo hard aan te kloppen…
Vertaal je herbesluit in effectiever gedrag en toets het resultaat. Welk nieuw gedrag zet je in op basis van je herbesluit? En welk effect heeft dit op je omgeving? Zeer waarschijnlijk merk je dat je omgeving totaal anders zal reageren.
Deze positieve ervaringen bevestigen je herbesluit en maken dat de negatieve emoties (angst, spanning,…) ook gaan verdwijnen. Emoties leren immers niet op basis van rationele argumenten maar op basis van ervaringen.
Leren werken met de Scriptcirkel komt terug in de Opleiding Professional Coaching & Leiderschap.
