“Iedere vorm van therapie dient óók lichaamsgerichte therapie te bevatten”, aldus Wilhelm Reich, grondlegger van de karakterstructuren. Emoties vinden namelijk niet alleen plaats in onze geest, maar ook in ons lichaam door een energielading die zich in ons lijf opbouwt. Dit betekent dat pijnlijke ervaringen zowel een geestelijk als een lichamelijk effect hebben.
De karakterstructuren van Reich en Lowen zijn naast Transactionele Analyse, Neuro Linguïstisch Programmeren (NLP) en Systemisch Werken een belangrijke pijler binnen onze opleidingen, workshops en coaching.
Hoe ontstaan karakterstructuren?
Als kind ben je zéér gevoelig voor de sociale context waarin je opgroeit en voor de gebeurtenissen in je omgeving. Je maakt situaties mee die liefdevol, emotioneel pijnlijk of confronterend zijn. Volgens Reich nestelen (pijnlijke) ervaringen zich in ons lichaam, wat van invloed is op hoe je als volwassene omgaat met (lastige) privé en werkgerelateerde situaties.
Het ontstaan van de karakterstructuren hangt nauw samen met de belangrijkste menselijke behoeftes in de eerste zeven levensjaren. Dit behoefteproces verloopt globaal genomen als volgt:
- Ben ik welkom?
- Is er voldoende psychische voeding?
- Mag ik op eigen benen gaan staan?
- Mag ik over mijn eigen lijf beschikken?
- Mag ik vanuit mijn volledige (mannelijke of vrouwelijke) potentie leven?
Je ontwikkelt onbewust vaste patronen – karakterstructuren – waar je in het dagelijks leven telkens naar teruggrijpt als antwoord op jouw ervaringen rondom het wel of niet vervullen van jouw behoeften.
De structuren zijn een mengeling van: lichamelijke en psychische kenmerken, standpunten, gevoelens, beelden en gedragspatronen. Onder lichamelijke kenmerken vallen de spierspanning, motoriek, bouw en ademhaling.
Om verder uit te leggen hoe de karakterstructuren precies ontstaan moeten we in de bio-energetica, oftewel lichaamsgerichte therapie duiken.
Waarom Lichaamsgerichte therapie?
Jouw lichaam vertelt een verhaal. Het verhaal over hoe je met je emoties omgaat. Lichaamsgerichte therapie helpt je dit verhaal te ontrafelen. Oud zeer – met name die uit de eerste 5 levensjaren – verankert zich in het lichaam, in het bindweefsel, in de vorm van blokkades en spierspanningen.
Dit oud zeer is grofweg in 3 categorieën onder te verdelen:
Ervaringen die je je nog kunt herinneren
Als kind zeiden je ouders of verzorgers bijvoorbeeld tegen je dat je stil moest zijn als je een woede-uitbarsting had. Wat werd jouw reactie op je boze gevoelens? Of als je als jong kind vol overgave je liefde aan je ouders wilde geven, maar één of beide van hen waren niet in staat om jouw liefde volledig te ontvangen. Wat deed dit met je?
Ervaringen die jij je niet meer bewust kunt herinneren maar je lijf wel
Denk aan ervaringen die je als baby hebt opgedaan. Bijvoorbeeld, als je in een couveuse hebt gelegen waardoor je in de eerste weken van je leven weinig lichamelijk contact hebt gehad. Hoe heeft dit gemis zich genesteld in jouw lichaam?
Ervaringen van je voorouders die zich weerspiegelen in je lijf
Stel dat één of meerdere van jouw voorouders tijdens de Tweede Wereldoorlog in een concentratiekamp hebben gezeten, of de slavernij of een ander ernstige traumatische ervaring hebben meegemaakt. Dit trauma kan van generatie op generatie worden overgedragen – zowel mentaal, emotioneel als fysiek. Wat merk jij nog bewust of onbewust van de pijn die jouw voorouders hebben ervaren?
De leer van de karakterstructuren gaat ervan uit dat de (mate van) spierspanning in jouw lijf de manier toont waarop jij jezelf handhaaft in moeilijke situaties, wat weer van invloed is op jouw emotionele en communicatieve staat van zijn in het moment. Bal je bijvoorbeeld je vuisten om je woede te onderdrukken? Of laat je automatisch je schouders hangen en ga je voorovergebogen lopen als iemand kritiek op jou heeft geuit? Trekt je keel zich dusdanig samen als je je verdrietig voelt dat het zelfs lastig slikken is? En hoe zit het met je ademhaling, is die natuurlijk of oppervlakkig en krampachtig?
Tijdens het opgroeien worden we geconfronteerd met de uitdagingen van de wereld waarin wij leven. Bepaalde van onze behoeften worden genegeerd. En we ervaren teleurstellingen. Dit heeft een impact op onze natuurlijke manier van ademhalen. Onze adem wordt onregelmatig, of we houden onze adem in. In- en uitademing raken van elkaar gescheiden, verliezen hun naadloze continuïteit en worden oppervlakkiger en krampachtiger. Deze verstoorde ademhaling heeft invloed op ons welzijn.
Als we vrij en volledig ademhalen, voelen we ons ook vrij en volledig. Als onze ademhaling is verstoord, verliezen we onze gronding in de wereld om ons heen, houden we op ons daarmee te vereenzelvigen, en ontwikkelen we ons tot afgescheiden, verloren, eenzame en angstige wezens.
Met behulp van lichaamsgerichte therapie word je je gewaar van jouw karakterstructuren en leer je hoe je de opgeslagen spanning in het lijf kunt ontladen. Zo kan de levensenergie weer vrij stromen, is er sprake van een groter zelfbewustzijn en betere zelfexpressie en sta je opnieuw in contact met je oorspronkelijke, natuurlijke kern.
Wilhelm Reich
De Oostenrijks-Amerikaanse psychiater en psychoanalyticus Wilhelm Reich (1897 – 1957) stelde vast dat er een verbinding is tussen lichaamsbouw en karakter. Hij is hiermee de grondlegger van de karakterstructuren en musculaire therapie én wordt beschouwd als de voorloper van de bio-energetica.
De karakterstructuren hebben hun wortels in de psychoanalyse. Reich was een leerling en groot bewonderaar van Sigmund Freud, voor zijn werk putte hij dan ook veel inspiratie uit diens theorieën. Freud beschouwde Reich op zijn beurt als een briljant professional. Beide mannen werden in hun tijd gezien als controversieel binnen de op zichzelf reeds omstreden discipline van de psychoanalyse.
Reich was er heilig van overtuigd dat de klassieke psychoanalytische methode niet effectief was. Dit maakte hem zowel geliefd als gehaat. Maar juist door zijn tijd voor te zijn, heeft Reich vele andere intellectuelen beïnvloed, waaronder Fritz Perls met zijn veelgeprezen gestalttherapie. Psychotherapeut Alexander Lowen, leerling van Reich, heeft de bio-energetica verder uitgewerkt tot de vorm zoals we die tegenwoordig kennen en gebruiken. Vandaar dat het gedachtegoed rondom de karakterstructuren vaak wordt aangeduid met ‘De karakterstructuren van Reich en Lowen.’
De 5 karakterstructuren van Reich en Lowen
In het gedachtegoed van de karakterstructuren worden 5 primaire structuren onderscheiden: de Schizoïde karakterstructuur, de Orale karakterstructuur, de Psychopathische karakterstructuur, de Masochistische karakterstructuur en de Rigide karakterstructuur.
Download de hand-out voor een uitgebreide toelichting per karakterstructuur.
Download 'Karakterstructuren'
Wil je alvast zelf aan de slag? Download dan de hand-out. Hierin vind je een uitgebreide omschrijving van de karakterstructuren en een mooie en uitdagende oefening.
