Discrimineer jij onbewust? Doe de test!

De onmiskenbare invloed van ons onbewuste op onze houding en gedrag wordt steeds duidelijker. Volgens sommige psychologen wordt zelfs slechts één procent van ons gedrag door bewuste processen bepaald!

Hoe bewust ben jij eigenlijk? En waarvan ben jij je eigenlijk allemaal onbewust? Die vraag is natuurlijk onmogelijk te beantwoorden, aangezien je je alleen bewust bent van bewuste processen en niet van de onbewuste.

Een belangrijke stap in persoonlijke effectiviteit is het bewust maken van onbewuste processen. Zodra je je bewust van iets bent is het immers zichtbaar, en kun je er voor kiezen ander gedrag in te zetten.

Onderstaande oefening meet of we onbewust vooral negatieve, of positieve associaties hebben met iets, in dit geval met autochtonen en Marokkanen. De oefening komt uit het boek ‘Het slimme onbewuste’ van Ap Dijksterhuis:

Voorbereiding

• Ga rechtop zitten in je stoel;
• Leg je linkerhand op je linker bovenbeen, en je rechterhand op je rechter bovenbeen;
• Houd je stopwatch gereed

Stap 1: Lees onderstaande lijst met woorden één voor één door, waarbij je het volgende doet:

• Bij elk positief woord (liefde, vrede) en bij elke autochtone naam (Henk, Jan), tik je met je linkerhand op je linker bovenbeen;
• Bij elk negatief woord (Kanker, Oorlog) en bij elke Marokkaanse naam (Ibrahim, Achmed) tik je met je rechterhand op je rechter bovenbeen;
• Neem de tijd op. Probeer het serieus te doen en geen fouten te maken.

Stap 2: Lees de lijst een tweede keer door, maar nu met de volgende instructie:

• Bij elk negatief woord en bij elke autochtone naam tik je met je linkerhand op je linker bovenbeen;
• Bij elk positief woord en bij elke Marokkaanse naam tik je met je rechterhand op je rechter bovenbeen;
• Neem ook nu weer je tijd op.

Heb je een verschil in tijd gemeten? Is dit verrassend? Op individueel niveau allicht. We zijn ons zoals gezegd immers alleen bewust van onze bewuste processen. Het kan nogal eens een eye-opener zijn als je je bewust wordt van onbewuste zaken, zoals tijdens coachgesprekken dikwijls blijkt.

Vanuit de evolutieleer bekeken allerminst. Van tenminste 2 miljoen jaar geleden tot circa 13.000 jaar geleden leefden we in hechte groepen van maximaal 150 man. Er vonden zelden ontmoetingen met buitenstaanders plaats, en mocht dit wel gebeuren dan was het vaak geen plezierige kennismaking.

Zo’n 13.000 jaar geleden leidde de agrarische revolutie een tijd in, waarin de wereld razendsnel zou gaan veranderen. Door de landbouw waren groepen niet meer genoodzaakt rond te trekken. Dorpen en nederzettingen ontstonden die zich over de jaren heen via ‘Chiefdoms’, steden en koninkrijken hebben ontwikkeld tot de naties en industriële nederzettingen zoals we die nu kennen.

Onze omgeving is de afgelopen tijd zo snel veranderd, dat onze hersenen dit simpelweg niet hebben kunnen bijhouden. Als je de afgelopen 2 miljoen jaar bekijkt als een klok met 24 uur, dan hebben pas in de laatste minuut alle veranderingen van Savanne-bewoner tot mens anno nu plaatsgevonden.

Of, zoals de Canadese psycholoog Steven Pinker zegt: “Onze beproevingen zijn het gevolg van een mismatch tussen de bronnen van onze passies in onze evolutionaire geschiedenis en de doelen die we ons nu stellen”. Wat maakt dat mensen nog zo bang zijn voor spinnen? Hoe komt het dat pornografie zo populair is, en wat maakt mensen zo gevoelig voor obesitas? Angsten en passies die in de mens in een ver verleden dienden, zijn nu disfunctioneel.

In het primaire deel van onze hersenen is de Marokkaan uit bovenstaand voorbeeld dan ook nog steeds een ‘vreemdeling’, iemand van buiten onze primaire groep van 150 personen. Onbewust krijgen wij het signaal ‘Pas op, barbaar’. (Het woord barbaar stamt af van het Griekse woord Barbaros, dat vreemd of vreemdeling betekent).

‘Leuke kennis, alleen wat kan ik hier nu concreet mee?’ ‘Ik heb echt niet de illusie dat ik de impact van 2 miljoen jaar evolutie zo even kan terugdraaien.’ Klopt, maar er zijn wel degelijk stappen die je kunt nemen om bewuster en effectiever te worden.

Een belangrijke eerste stap is te onderkennen dat wij onbewuste processen schromelijk onderschatten, en het belang van bewuste processen enorm overschatten.

Niemand wil bijvoorbeeld discrimineren, maar ben je er van bewust dat je vanuit een ver verleden onbewust wellicht toch bepaalde vooroordelen hebt of (verkeerde) aannames doet. Deze onbewuste meningen zijn vaak disfunctioneel, maar zodra ze zichtbaar worden, kun je er rekening mee houden en onschadelijk maken.

Ben je er dus allereerst van bewust, dat je grotendeels onbewust bent. Hoe onbewust precies is rationeel niet te verklaren. Wie naar onbewuste processen zoekt met het bewustzijn, zoekt naar een donkere plek met een zaklamp.

Probeer daarnaast bij problemen waar je niet uitkomt, eens buiten je eigen cirkel van bewustzijn te kijken, bijvoorbeeld met behulp van een bekende, of liever nog met een professionele coach.

Je zult versteld staan van de resultaten. Wat zo moeilijk leek, blijkt vanuit ander perspectief weer heel simpel. Want, zoals Einstein al zei: ‘De belangrijkste problemen die we onder ogen zien, kunnen niet worden opgelost met hetzelfde niveau van denken als toen we ze creëerden.‘

Coaching is het bewust maken van onbewuste processen. Pas als je je bewust bent van bepaalde dingen, worden ze zichtbaar. En pas als iets zichtbaar is, kun je er aan werken!